Op 1 februari zagen we een tweet voorbij komen, tot op vandaag 21 likes en 5 retweets. Voor Twitter begrippen niet indrukwekkend.
Ter vergelijking: als Dasprive een geslaagde meme tweet, mogen we tussen de 50 en 200 likes tellen. Als Kim Kardashian tweet over haar pyjama-party krijgt ze 21.000 likes.
Goed, misschien is Twitter gewoon niet het juiste platform voor dingen die er toe doen. Terug naar ons punt: die tweet van de voorzitster van het Comité P was best wel interessant. Die bevatte namelijk een link naar het recentste rapport van het Comité over de wijze waarop meldingen van het nationale ANPR-systeem (slimme camera’s die nummerplaten herkennen, ook bekend als het cameraschild) afgehandeld worden.
Interessant omdat we in de podcast al vaak roepen dat het een disproportionele maatregel is: het land volzetten met camera’s die inbreuk plegen op de privacy terwijl de voordelen voor onze veiligheid niet bewezen zijn. Nu kunnen wij dat wel roepen maar zonder concrete cijfers blijft dat ook maar een mening. Dit rapport kan daar inzicht ingeven.
Kader van het onderzoek
Ter inleiding even wat duiding: het Comité P is een extern controleorgaan dat toeziet op de werking van de politiediensten in België. Het Comité onderzocht het functioneren van de federale politie rond het afhandelen van hits van gestolen nummerplaten en dus niet de inzet voor recherchedoeleinden. Het ANPR-systeem (hierna cameraschild, want dat klinkt gewoon leuk) betreft 172 camera’s die geplaatst zijn rond grensovergangen, gewestwegen en het havengebied in de strijd tegen zware criminaliteit en terrorisme. Inderdaad, 2 van de 3 klassiekers in de heilige drievuldigheid van redenen voor privacyschendingen (terrorisme, drugscriminaliteit, kindermisbruik). Opvallend is overigens dat er in Vlaanderen veel meer camera’s staan dan in Wallonië.
Het cameraschild werkt met reads en hits. Een read heb je wanneer het systeem een nummerplaat “leest”, een hit heb je wanneer die read vervolgens ook leidt tot een match in de politiedatabanken. Zo’n hit komt terecht bij de provinciale radiokamers van de federale politie (CIC’s). In dit onderzoek keek men alleen maar naar de hits in de databank van gestolen nummerplaten en specifiek een dataset van alle hits van het cameraschild gedurende één maand (29 mei 2020 tot 29 juni 2020). Het onderzoek bekijkt fase 1 (STRIX geheten) van het cameraschild. Binnenkort volgt de uitrol van fase 2 (AMS) waarbij nog meer camera’s geplaatst en/of aangesloten zullen worden op het cameraschild, een nieuw systeem gekoppeld wordt en waarbij rechtstreekse toegang voor bepaalde politiemensen wordt voorzien. Geen slecht moment voor een onderzoek naar doeltreffendheid dus.
De dataset
De dataset bevatte 859 hits. Voordat men tot actie kan overgaan op een hit moet er eerst een visuele controle plaats vinden (heeft de camera de nummerplaats juist gelezen) en die controle vindt enkel plaats als er meerdere hits voor een nummerplaat zijn. In de dataset leidde dit tot 33 nummerplaten die relevant waren omdat ze vaak tot hits leidde. Slechts 12 van deze nummerplaten waren correct uitgelezen, 21 nummerplaten bleken bij verificatie niet overeen te komen met de geseinde nummerplaat (in fase 2 van het cameraschild zou die betrouwbaarheid significant moeten verbeteren). Voor de duidelijkheid, dit gaat om 12 nummerplaten die in één maand tijd 7 tot 37 (!) werden opgepikt door het cameraschild. In één geval bijna dagelijks op dezelfde locatie op hetzelfde tijdstip, nooit onderschept.
Gebrek aan opvolging van hits
Eén van de redenen hiervoor is personeelstekort op de CIC’s waarbij het afhandelen van ANPR hits vaak als eerste sneuvelt ten faveure van dispatching van interventieploegen, de hoofdtaak van een CIC. Eén CIC gaf aan zelfs helemaal geen ANPR hits meer te bekijken omdat het niet betrouwbaar genoeg is. Op andere plekken zet men afgestudeerden van de politieschool achter de ANPR terminal, die vreemd genoeg zo snel mogelijk iets anders willen doen waardoor er een groot verloop is op de functie “hit-afhandeling”.
Na hit-afhandeling is het de bedoeling dat het CIC een geverifieerde hit doorspeelt naar een ploeg op het terrein of doorgeeft aan een politiedienst. In de praktijk blijken die hier meestal niets mee te doen: vaak krijgen de mensen van het CIC als antwoord dat de hit “is opgenomen in het patrouilleschema”, codetaal voor de melding negeren. Een ander veelvoorkomend antwoord is “geen ploeg beschikbaar”.
Helemaal onterecht zijn zulke reacties niet: een ploeg weet niet altijd wat het kan verwachten als een geseinde auto aan de kant wordt gezet en op welke manier de inzittende(n) benaderd moet(en) worden. Het kan tenslotte een terrorist zijn die zijn AK bovenhaalt en wild rond begint te knallen, of iemand die nog geen nieuwe nummerplaat heeft geregeld voor de gestolen plaat en zelf maar met een duplicaat van de geseinde nummerplaat rond blijft rijden. Dat laatste blijkt vaker voor te komen en zorgt uiteraard voor onterechte hits en verspilde tijd die elders beter ingezet had kunnen worden. Zo werd een geautomatiseerd mailingsysteem gekoppeld aan hits ook gedeactiveerd omdat de informatie toch niet opgevolgd werd.
Nieuw speeltje lost alles op
Zoals gezegd is men bezig met een nieuw en verbeterd cameraschild, het zogeheten AMS (ANPR managed system) met nog meer camera’s en een nieuw systeem. Aan de onderzoekers is verteld dat veel problemen van het huidige systeem dan worden opgelost. Een insteek die iedere IT-er zal herkennen: “we hebben gewoon de juiste tool nodig”. Helaas werkt dat niet. Je moet eerst helder hebben wat je wilt bereiken, hoe je het gaat doen, en dan ga je daar de juiste tool bij zoeken. Een aantal cruciale problemen gaat een nieuw systeem dan ook niet oplossen: gebrek aan capaciteit, gebrekkige procedures en afspraken en het ontbreken van nationale en onderlinge coördinatie.
De function creep is daarentegen wel tastbaar. Het nieuwe systeem dat in fase II van het cameraschild uitgerold gaat worden zal meer mogelijkheden bieden, koppelt meer systemen en meer camera’s. De sneeuwbal die van dit hellend vlak afrolt is niet te missen. Je hoeft geen paranoïde privacyliefhebber te zijn om te snappen dat men het cameraschild al snel zal willen inzetten voor minder zware misdrijven dan terrorisme en zware criminaliteit. Willen we een maatschappij waar een dag te laat op de technische keuring of een onbetaalde boete meteen leidt tot seining en interceptie inclusief aantekening in de Algemene Nationale Gegevensbank van de politie?
Conclusie
Dat brengt ons bij de conclusie die we aan dit rapport mogen verbinden, ondanks de beperkte scope van het onderzoek: zonder duidelijke strategie en de nodige menskracht is het cameraschild fase I al bepaald geen succes, en gaat fase II dat niet verbeteren. Integendeel, het cameraschild gaat nog meer (en betrouwbaardere?) hits opleveren die nog minder opgevolgd zullen worden maar waardoor wel steeds meer burgers in een groeiende dataset terecht komen.
Er moet dringend een gebalanceerd antwoord komen op de existentiële vraag over surveillance binnen onze samenleving: wanneer wegen de potentiële voordelen van een surveillancesysteem niet meer op tegen de privacyschendingen die er bij horen?